Dziedzictwo kulturowe społeczności wiejskich jest podstawą budowania tożsamości dla obecnych i przyszłych pokoleń. Szczególne znaczenie ma jego aspekt niematerialny, którego kultywowanie jest ważnym elementem pełniącym funkcję integrującą i aktywującą małe lokalne społeczności. Przemiany społeczno-kulturowe zachodzące na polskiej wsi w ostatnich dekadach stanowią zagrożenie dla podtrzymywania tego dziedzictwa. W celu jego udokumentowania i zachowania w społecznej pamięci Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie od roku 2012 prowadzi badania dokumentujące niematerialne dziedzictwo kulturowe wsi wielkopolskiej.

Dokumentowane są te niematerialne elementy kultury wiejskiej, które przetrwały w miejscowej tradycji i którym groziło zapomnienie. Przedmiotem badań są obiekty z zakresu toponomastyki, etnografii i historii, takie jak: dawne nazwy miejscowości, ich części, przysiółków i pojedynczych gospodarstw, nazwy pól, wzgórz, łąk, bagien, zbiorników i cieków wodnych, także inne obiekty przyrody żywej i nieożywionej posiadające nazwy używane przez ludność miejscową, a ponadto wydarzenia utrwalone w lokalnej pamięci, zwyczaje, obyczaje, obrzędy świąteczne oraz tradycyjne umiejętności rękodzielnicze, przejawy religijności tradycyjnej oraz lokalne uroczystości i obchody świeckie.

W latach 2012-2015 Muzeum zrealizowało projekt badawczy „Atlas niematerialnego dziedzictwa kulturowego wsi wielkopolskiej”. Prowadzony był on w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki ogłoszonego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (umowa nr 0145/FNiTP/H11/80/2011). Badania przeprowadzono w formie wywiadów z wybranymi mieszkańcami wsi. Pracami objęto wówczas 7 powiatów: czarnkowsko-trzcianecki, gnieźnieński, międzychodzki, nowotomyski, obornicki, szamotulski i wągrowiecki. Kolejne 3 powiaty: chodzieski, pilski i złotowski przebadano w latach 2018-2019 w ramach projektu dofinansowanego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu „Kultura Ludowa i Tradycyjna 2018 (umowa nr 02564/18/FPK/DIK). Kierownikiem tych projektów był dr Wojciech Mielewczyk.

Ogółem w ramach obu tych projektów zgromadzono 1 840 wywiadów kwestionariuszowych utrwalonych na nośnikach cyfrowych i w formie papierowej. Stworzono z nich kartotekę Archiwum Atlasu znajdującą się w Muzeum Narodowym Rolnictwa w Szreniawie. Taka forma archiwizowania materiałów powoduje jednak, że dostępność do zawartych w nich informacji jest ograniczona, a wiedza o tym zasobie, zwłaszcza wśród lokalnych społeczności, jest niewielka.
W celu udostępnienia tych materiałów szerszym kręgom odbiorców podjęto zadanie pn. „Cyfrowe archiwum naszego dziedzictwa w Wielkopolsce”, które zostało dofinansowane ze środków Narodowego Centrum Kultury w ramach programu „EtnoPolska 2021” (umowa nr 199/2021/NCK/EP) oraz Samorząd Województwa Wielkopolskiego. Kierownikiem tego projektu został także Wojciech Mielewczyk.

Głównym założeniem tego zadania było umieszczenie na stronie internetowej EtnoWielkopolska.pl części wywiadów w formie plików pdf. Wytypowano ponad trzysta wywiadów z najbardziej intersujących gmin, biorąc pod uwagę zachowanie na ich obszarze niematerialnego dziedzictwa kulturowego, ale jednocześnie postanowiono nie rozdzielać kompletu wywiadów z danej gminy. W tej liczbie znalazło się 100 wywiadów z czterech gmin powiatu międzychodzkiego (całość materiałów z tego terenu), 101 wywiadów z trzech gmin powiatu obornickiego (także całość materiałów z tego powiatu) oraz 104 wywiady z pięciu (na siedem) gmin powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego.

Transkrypcje wywiadów w formie, w jakiej są przechowywane w Archiwum Atlasu, nie mogły być udostępnione publicznie. Po pierwsze zawierały one dane wrażliwe, a w szczególności dane osobowe, których przetwarzanie jest obwarowane przepisami zawartymi w Ustawie o ochronie danych osobowych. Dlatego dokonano anonimizacji respondentów, usuwając zwłaszcza takie informacje jak imię i nazwisko oraz adres zamieszkania. Zachowano jednak informacje dotyczące ich płci i wieku (ten został podany na czas przeprowadzenia wywiadu – lata 2012-2013). Jednak w przypadku osób pełniących funkcje publicznie, a także miejscowych artystów oraz osób nieżyjących, pozostawiono ich imiona i nazwiska. Podano również określenia funkcji publicznych jakie pełnili dani respondenci (np. sołtys, wójt, radny gminy, dyrektor domu kultury, przewodnicząca KGW). Zachowano kody nadane respondentom w trakcie badań terenowych. Anonimizacji poddano dane osobowe autorów wywiadów, zamieszczając jedynie ich inicjały.

Kolejnym elementem zmian w prezentowanych wywiadach była ich edycja techniczna i stylistyczna. Przede wszystkim opracowano nowy formularz wywiadu już bez rubryk z danymi osobowymi i komentarzami metodycznymi. Umieszczając w nim informacje uzyskane w trakcie badań, ujednolicono ich formę językową.
Po edycji i anonimizacji wywiady w nowych tabelach przekonwertowano do postaci plików pdf. Nadano im nazwy odpowiadające nazwom miejscowości. Następnie pogrupowano według kryteriów administracyjno-geograficznych (powiat → gmina → miejscowość). Domyślna forma publikacji pozwala na pobranie każdego wywiadu na własny komputer i przeglądanie go off-line.
Udostępnione w takiej formie wywiady mogą być wykorzystywane przez szerokie spektrum czytelników, a szczególnie przez badaczy kultury tradycyjnej, regionalistów, osób zaangażowanych w lokalną kulturę i oczywiście mieszkańców miejscowości objętych badaniami. Forma prawna – Creative Commons 4.0 – pozwala na dużą dowolność w korzystaniu z materiałów Archiwum Cyfrowego. W przypadku cytowania fragmentów wywiadów powinno się zastosować zapis bibliograficzny. Jako że Cyfrowe Archiwum jest repozytorium, nie jest konieczne podawanie daty dostępu do strony www. Przykładowo:

https://etnowielkopolska.pl/wp-content/uploads/2021/10/Budziszewko_1.pdf

W przypadku powielenia całego wywiadu, oprócz podania zapisu bibliograficznego, można dodać zapis licencyjny.
Umieszczone na tej stronie materiały z wywiadów terenowych mogą być wykorzystane przez użytkowników zgodnie z licencją Creative Commons.
Creative Commons (CC) – to system licencji stworzonych przez amerykańską organizację non-profit, dzięki którym uzyskano kompromis pomiędzy pełną ochroną praw autorskich a dzieleniem się twórczością z innymi. System ten jest dziś powszechnie używany na całym świecie.
Licencje Creative Commons proponują różny zestaw swobód i ograniczeń, dzięki którym autor może samodzielnie określić zasady, na których chce dzielić się swoim dziełem z innymi.
Creative Commons – oferuje cztery podstawowe licencje:

Uznanie autorstwa: wolno kopiować, rozpowszechniać, edytować i ulepszać pod warunkiem podania nazwiska autora pierwowzoru oraz źródła pochodzenia utworu.

Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne: wolno kopiować, rozpowszechniać, edytować i ulepszać utwór jedynie do celów niekomercyjnych – wykorzystywanie utworu nie może wiązać się z zarabianiem pieniędzy.

Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach: wolno kopiować, rozpowszechniać, edytować i ulepszać utwór jedynie na tych samych warunkach licencyjnych, jak oryginalny utwór.

Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych – wolno kopiować i rozpowszechniać jedynie w oryginalnej postaci. Nie wolno edytować i ulepszać utworu.
Wykorzystując utwory udostępnione na licencjach CC mam obowiązek podać:

• źródło pochodzenia dzieła
• tytuł utworu,
• informację o autorze lub autorach (imię i nazwisko twórcy),
• typ licencji Creative Commans,
• link do odpowiedniej licencji CC (zalecane).

Wszystkie materiały zamieszczone na stronie www.etnowielkopolska.pl są dostępne na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa 4.0 (CC BY 4.0). Oznacza to, że możesz swobodnie pobierać, drukować, edytować i udostępniać pod warunkiem podania źródła pochodzenia wywiadu, jego tytułu oraz inicjałów autora/-ów opracowań.

źródło: licencja: Creative Commons Uznanie Autorstwa 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.pl) //